عرصه قلعه گبری در سرپل ذهاب از اهمیت تاریخی و فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است که این اهمیت را میتوان در چند محور اصلی بررسی کرد.
نخست، قلعه گبری که به قلعه گوری نیز معروف است، بنایی متعلق به دوره ساسانیان است و در داخل شهر سرپل ذهاب واقع شده است. این قلعه یکی از آثار ملی ایران به شمار میرود و در تاریخ ۱۹ تیر ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۴۵ به ثبت رسیده است.
مطالعات باستانشناسی نشان دادهاند که این قلعه در کنار رود الوند قرار دارد و برخی پژوهشها آن را به دوره اشکانیان نیز نسبت دادهاند و حتی احتمال داده شده که این قلعه قبرستان اشکانیان بوده است. این قلعه به عنوان یک دژ و پایگاه مرزی در ایران باستان شناخته میشود و از نظر ساختاری و موقعیت جغرافیایی اهمیت ویژهای دارد.
علاوه بر قلعه گبری، منطقه سرپل ذهاب به عنوان یکی از کانونهای باستانشناسی غنی ایران شناخته میشود که محوطههای تاریخی متعددی از دورههای مختلف تاریخی از جمله نوسنگی تا دوره اسلامی در آن شناسایی شدهاند.
این منطقه نمایانگر تداوم زندگی انسان از هزاره هفتم پیش از میلاد تاکنون است و آثار متعددی همچون اتاق فرهاد و زیج منیژه در این منطقه وجود دارند که اهمیت تاریخی و فرهنگی آن را دوچندان میکنند.
سرپل ذهاب با توجه به کتیبهها و سنگنگارههای تاریخی مانند نقش آنوبانینی، یکی از قدیمیترین شهرهای جهان محسوب میشود که تمدنی چند هزار ساله را در خود جای داده است. این گستردگی تاریخی و فرهنگی نشاندهنده اهمیت این منطقه در تاریخ ایران و جهان است.
عرصه قلعه گبری علاوه بر اهمیت باستانشناسی، در تاریخ معاصر ایران نیز جایگاه ویژهای دارد.
گفته شده که این قلعه مخفیگاه ستارخان و همرزمانش و سنگری برای مشروطهخواهان بوده است که ارزش تاریخی-سیاسی این بنا را افزایش میدهد. به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی بسیار بالای این عرصه، هرگونه فعالیت عمرانی در آن با حساسیت و ممنوعیتهایی مواجه شده است تا از تخریب این میراث تاریخی جلوگیری شود.
قلعه گبری سرپل ذهاب یک اثر باستانی ملی از دوره ساسانیان است که نمایانگر تمدن و تاریخ چند هزار ساله منطقه است و دارای ارزشهای فرهنگی، تاریخی و سیاسی است و بخشی از میراث غنی و متنوع استان کرمانشاه و ایران به شمار میرود.