مفهوم تاب‌آوری ملی توانایی یک کشور یا جامعه را برای پیش‌بینی، جذب، سازگاری و بازیابی سریع از شوک‌ها و استرس‌های عمده نامیده اند ، در حالی که عملکردهای حیاتی اقتصادی و اجتماعی خود را حفظ می‌کند. این شوک‌ها می‌توانند ماهیتی متنوع داشته باشند؛ از بحران‌های مالی جهانی، تحریم‌ها و نوسانات شدید قیمت نفت گرفته تا بلایای طبیعی، پاندمی‌ها و ناآرامی‌های سیاسی گسترده. در هسته مرکزی تاب‌آوری ملی این ایده نهفته است که جامعه نه تنها در برابر این طوفان‌ها فرو نمی‌پاشد، بلکه می‌تواند از آنها عبور کند، بیاموزد و حتی در بلندمدت قوی‌تر ظاهر شود.
تاب‌آوری به معنای انفعال یا بازگشت صرف به وضعیت قبلی نیست، بلکه بر ظرفیت برای سازگاری، تحول و حرکت رو به جلو تأکید دارد.
تاب‌آوری ملی ظرفیت جمعی یک ملت برای حفظ عملکردهای اساسی جامعه، اقتصاد و حکومت در مواجهه با اختلالات شدید و بازگشت به وضعیت مطلوب پس از عبور از بحران است
پایه‌های فیزیکی و زیرساختی نقش اساسی در تاب‌آوری ملی ایفا می‌کنند. زیرساخت‌های حیاتی (Critical Infrastructure) مانند شبکه‌های انرژی، آب، حمل‌ونقل، ارتباطات و بهداشت، ستون فقرات عملکرد جامعه هستند. تاب‌آوری در این حوزه مستلزم طراحی، ساخت و نگهداری این زیرساخت‌ها با استانداردهای بالا برای مقاومت در برابر آسیب‌های فیزیکی (مثلاً در زلزله یا سیل) و اختلالات عملیاتی (مانند حملات سایبری) است. تنوع در منابع انرژی، وجود مسیرهای جایگزین حمل‌ونقل، سیستم‌های ارتباطی پشتیبان و ظرفیت ذخیره‌سازی استراتژیک کالاهای اساسی، همگی به افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش آسیب‌پذیری جامعه در برابر شوک‌ها کمک می‌کنند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تاب‌آور یک پیش‌نیاز ضروری برای ثبات اقتصادی و اجتماعی است.
دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار خانه تاب آوری د رادامه آورده است تاب‌آوری اقتصادی قلب مفهوم تاب‌آوری ملی را تشکیل می‌دهد.
یک اقتصاد تاب‌آور از تنوع بخش‌های تولیدی، بازارهای صادراتی متعدد، نظام مالیاتی کارآمد و عادلانه، نظام بانکی و مالی مستحکم با نظارت مؤثر، و ذخایر ارزی و طلای کافی برخوردار است. این تنوع و استحکام، آسیب‌پذیری اقتصاد را در برابر شوک‌های خارجی (مانند کاهش شدید قیمت یک کالای صادراتی اصلی یا قطع واردات کلیدی) یا داخلی (مانند بحران بانکی) به شدت کاهش می‌دهد. وجود شبکه‌های ایمنی اجتماعی قوی (مانند بیمه بیکاری، یارانه‌های هدفمند، برنامه‌های حمایت غذایی) نیز عنصر حیاتی تاب‌آوری است، چرا که از افول سریع اقشار آسیب‌پذیر جامعه در بحران‌ها جلوگیری کرده و تقاضای کل را تا حدی حفظ می‌کند. اقتصادهای متنوع و منعطف، سریع‌تر روند بهبود را طی می‌کنند.
سرمایه اجتماعی و انسجام جامعه یکی از نیرومندترین موتورهای تاب‌آوری ملی است. جامعه‌ای که از اعتماد عمومی بالا، شبکه‌های اجتماعی گسترده، همبستگی قوی و مشارکت مدنی فعال برخوردار است، توانایی بسیج منابع، تقسیم بار مشکلات و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر در زمان بحران را دارد. این سرمایه اجتماعی، “چسب” جامعه محسوب می‌شود که از فروپاشی اجتماعی در شرایط دشوار جلوگیری می‌کند. وجود نهادهای مدنی قوی، رسانه‌های آزاد و پاسخگو، و فرهنگ گفت‌وگوی سازنده و مدارا، به مدیریت تنش‌ها و یافتن راه‌حل‌های جمعی کمک شایانی می‌کند.
تاب‌آوری در این سطح، ریشه در هنجارهای اجتماعی، ارزش‌های مشترک و توانایی جامعه برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات و حفظ ثبات سیاسی دارد. سرمایه اجتماعی بالا هزینه‌های تطبیق با شوک‌ها را کاهش می‌دهد.
حکمرانی خوب و آینده‌نگری سکان هدایت تاب‌آوری ملی را در دست دارد.
دولت‌ها و نهادهای عمومی نقش محوری در ایجاد چارچوب‌ها، سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های لازم برای تقویت تاب‌آوری در همه سطوح دارند. این شامل تدوین استراتژی‌های ملی تاب‌آوری ، ایجاد سیستم‌های هشدار سریع مؤثر، تقویت ظرفیت‌های پاسخگویی به بحران، شفافیت در اطلاعات و تصمیم‌گیری، مبارزه با فساد و ارتقای حاکمیت قانون است.
آینده‌نگری و برنامه‌ریزی بلندمدت برای شناسایی ریسک‌های احتمالی (اقلیمی، اقتصادی، امنیتی) و طراحی سناریوهای آمادگی برای آنها ضروری است. انعطاف‌پذیری سیاست‌ها و توانایی یادگیری از بحران‌های گذشته نیز از ویژگی‌های کلیدی حکمرانی تاب‌آور است. حکمرانی مؤثر، اعتماد عمومی را تقویت کرده و زمینه را برای همکاری ملی در زمان بحران فراهم می‌آورد.
تاب‌آوری ملی مفهومی پویا، چندبعدی و ضروری برای تضمین ثبات و تداوم حیات جوامع در جهانی پرتلاطم است. این ظرفیت، حاصل تعامل پیچیده و تقویت متقابل زیرساخت‌های مستحکم، اقتصاد منعطف و متنوع، سرمایه اجتماعی غنی و حکمرانی هوشمند و آینده‌نگر است.
سرمایه‌گذاری مستمر در این حوزه‌ها، نه یک هزینه مازاد، بلکه شرط بقا و پیشرفت پایدار هر ملتی است. جامعه‌ای که تاب‌آوری خود را تقویت کند، نه تنها در برابر توفان‌های اقتصادی و اجتماعی مقاومت می‌کند، بلکه از دل آنها فرصت‌هایی برای بازسازی عادلانه‌تر، نوآوری و پیشرفت پایدارتر خلق خواهد کرد. تقویت تاب‌آوری ملی یک ضرورت راهبردی برای امنیت و رفاه نسل‌های حال و آینده است.
در سال ۱۳۹۴ اولین وب‌سایت تخصصی تاب‌آوری ایران با هدف محوری توسعه و ترویج این مفهوم حیاتی در شهر کرمانشاه تأسیس شد. این پلتفرم آنلاین به عنوان یک پایگاه پیشرو، دانش و آگاهی در زمینه تاب‌آوری (توانایی مقابله، سازگاری و بهبود پس از شوک‌ها و استرس‌ها) را در سطح کشور گسترش داد.
تمرکز ویژه آن بر ارائه محتوای علمی، آموزشی و کاربردی به مخاطبان مختلف از جمله جوامع محلی، مسئولان و نهادها بود. تأسیس این وب‌سایت بعنوان یک رسانه مستقل ملی در کرمانشاه، که خود منطقه‌ای با تجربیات متنوع چالش‌های محیطی و اجتماعی است، نشان‌دهنده اهمیت ظرفیت‌سازی محلی و رویکردی پایین به بالا در تقویت تاب‌آوری ملی بود.
این اقدام گامی مهم در جهت فرهنگ‌سازی، اشتراک دانش و ارتقای آمادگی و انطباق‌پذیری کشور در برابر بحران‌های گوناگون به شمار می‌رود و نقش کرمانشاه را به عنوان یکی از کانون‌های نخستین این جنبش دانش‌بنیان برجسته می‌سازد.
