رسانه‌ تاب‌آوری (Media Resilience)

رسانه‌ تاب‌آوری
رسانه‌ تاب‌آوری

رسانه‌ تاب‌آوری به معنای توانایی رسانه‌ها در حفظ عملکرد مستمر و مؤثر خود در شرایط نامطمئن و بحران‌ها است که شامل قابلیت سازگاری با تغییرات ناگهانی در محیط‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فناوری می‌شود. این مفهوم به ویژه در عصر دیجیتال که سرعت تغییرات و انتشار اطلاعات نادرست بسیار بالاست، اهمیت ویژه‌ای یافته است. رسانه‌های تاب‌آور قادرند با بهره‌گیری از زیرساخت‌های قوی، آموزش مناسب نیروی انسانی و مدیریت هوشمندانه بحران‌ها، علاوه بر حفظ استقلال و بی‌طرفی خبری، اطلاعات دقیق و به‌موقع را به مخاطبان ارائه دهند که این امر به تقویت اعتماد عمومی و سلامت روانی جامعه کمک می‌کند.

رسانه‌ تاب‌آوری نقش اساسی در ارتقاء تاب‌آوری اجتماعی و فرهنگی ایفا می‌کند. این رسانه‌ها با اطلاع‌رسانی سریع و دقیق، آموزش‌های کاربردی، و ترویج ارزش‌های مشترک، به کاهش اضطراب جمعی، ایجاد همبستگی اجتماعی و تقویت هویت فرهنگی کمک می‌کنند. همچنین، رسانه تاب‌آوری با تولید محتوای تخصصی و بومی در حوزه تاب‌آوری، نقش مهمی در افزایش سواد تاب‌آوری جامعه دارد و با حمایت از گفتمان ملی در این حوزه، زمینه‌ساز مطالبه‌گری اجتماعی و بهبود سیاست‌گذاری‌ها می‌شود. این فرآیند موجب می‌شود جوامع بهتر بتوانند در برابر بحران‌ها، بلایا و فشارهای اجتماعی مقاومت کنند.

از نظر ساختاری، رسانه تاب‌آوری را می‌توان در سه مولفه اصلی شامل مصرف‌کنندگان محتوا (که توانایی تحلیل و ارزیابی اطلاعات را دارند)، تولیدکنندگان محتوا (که مسئول تولید اخبار دقیق و به‌موقع هستند) و محیط سازمانی (که زیرساخت‌های لازم را فراهم می‌آورد) اندازه‌گیری کرد. تاب‌آوری رسانه‌ای یک موضوع پیوسته است که بر ارزیابی ریسک، آماده‌سازی برای بحران‌ها و سازگاری سازمانی تمرکز دارد. رسانه‌های تاب‌آور نه‌تنها در پوشش بحران‌ها قابل اعتماد هستند، بلکه در مقابله با نفوذات خارجی و مدیریت روایت‌های رسانه‌ای نیز نقش کلیدی را ایفا می‌کنند. به همین دلیل، تاب‌آوری رسانه به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی موفقیت رسانه‌ها در جوامع دیجیتال به شمار می‌رود.

بنابراین، توسعه و تقویت رسانه تاب‌آوری از اهمیت حیاتی برخوردار است، زیرا این رسانه‌ها به حفظ شفافیت، دموکراسی و حقوق شهروندی کمک می‌کنند و می‌توانند جامعه را در مواجهه با تحولات پیچیده و بحران‌های متنوع یاری رسانند.

تاب‌آوری رسانه‌ای کلید استمرار و کیفیت روزنامه‌نگاری در عصر بحران‌ است.
 
رسانه‌ تاب‌آوری  (Media Resilience) به توانایی و ظرفیت سازمان‌ها و نهادهای رسانه‌ای برای مقابله، سازگاری و بازیابی از بحران‌ها و اختلال‌های مختلف اشاره دارد؛ بحران‌هایی که می‌توانند شامل رکودهای اقتصادی، فشارهای سیاسی، فجایع طبیعی، تغییرات اقلیمی، بیماری‌های همه‌گیر و سایر بلایا باشند. این مفهوم فراتر از توان مقاومت در برابر شوک‌های لحظه‌ای است و به معنی تطبیق‌پذیری بلندمدت در برابر تغییرات سریع و پیچیده حوزه رسانه نیز می‌باشد. هدف نهایی رسانه تاب‌آور، تضمین استمرار تولید محتوای خبری مستقل، جامع و دقیق برای حفظ منافع عمومی حتی در شرایط بحرانی است.
 
 
 
اهمیت تاب‌آوری رسانه‌ای در فضای کنونی
 
امروزه رسانه‌ها با چالش‌های متعددی روبرو هستند که زنده ماندن و استمرار آن‌ها را سخت کرده است. در میان این تهدیدات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– اختلال دیجیتال: تغییرات سریع فناوری، پلتفرم‌های جدید و مدل‌های درآمدی متفاوت، سازمان‌های رسانه‌ای سنتی را مجبور به بازنگری استراتژی‌های خود می‌کند.
– فشارهای اقتدارگرایانه: محدودیت آزادی بیان، سانسور و تهدیدهای سیاسی، عملکرد مستقل و آزاد رسانه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است.
– کاهش اعتماد عمومی: انتشار گسترده اطلاعات نادرست و کاهش اعتبار رسانه‌ها، رابطه آن‌ها با مخاطبان را به چالش می‌کشد.
– تأثیرات بحران‌های جهانی:مانند همه‌گیری‌ها و تغییرات اقلیمی، که نه تنها بر محتوای خبری تأثیر می‌گذارند، بلکه عملیات روزمره رسانه‌ها را نیز مختل می‌کنند.
 
در این میان، «رسانه تاب‌آور» به نهادها و سازمان‌هایی گفته می‌شود که با بهره‌مندی از استراتژی‌های متنوع قادرند این بحران‌ها را مدیریت کرده و به شکلی انعطاف‌پذیر و پایدار به فعالیت خود ادامه دهند.
 
جنبه‌های بنیادی و اصلی تاب‌آوری رسانه‌ای
 
1. پایداری مالی و عملیاتی
 
حفظ توان مالی و استمرار عملیاتی مهم‌ترین رکن تاب‌آوری رسانه‌ای است. رسانه‌هایی که قادر به جذب مخاطب، تنوع درآمدی و مدیریت هزینه‌ها باشند، شانس بیشتری برای بقا در دوران بحران دارند. این امر به معنای افزایش انعطاف‌پذیری در برابر اختلال‌های ناشی از تغییرات فناورانه و گذر از وابستگی‌های اقتصادی پرریسک است .
 
2. آمادگی و ارزیابی ریسک
 
تشخیص به موقع تهدیدات و خطرات بالقوه از جمله فشارهای سیاسی، اختلالات اقتصادی، بحران‌های اجتماعی و بلایای طبیعی موجب می‌شود رسانه‌ها برنامه‌های پیشگیرانه و واکنشی مؤثری داشته باشند. به عبارتی، رسانه‌های تاب‌آور با تحلیل ریسک‌های پیش رو و طراحی راهبردهای مشخص، قادر خواهند بود در شرایط حساس دوام بیاورند و خدمات خبری باکیفیت را حفظ کنند .
 
3. برنامه‌ریزی جامع برای بحران‌ و بلایا
 
رسانه‌ تاب‌آوری یا تاب‌آوری رسانه‌ای مستلزم تدوین و پیاده‌سازی برنامه‌های متعدد مدیریتی است که حوزه‌های مختلفی را پوشش می‌دهد؛ از جمله:
 
– مدیریت منابع انسانی و تأمین امنیت کارکنان
– اتخاذ روش‌های جدید تولید خبری و تضمین کیفیت محتوا
– حفاظت از داده‌ها و امنیت سایبری در برابر حملات دیجیتال
– ایجاد کانال‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی موثر در شرایط بحرانی
– تضمین پایدار بودن زنجیره تأمین تجهیزات و منابع
– برگزاری آموزش‌های اضطراری برای آماده‌سازی تیم‌ها در مقابل شرایط غیرمنتظره
 
4. ظرفیت‌سازی و ارتقای مهارت‌ها
 
توانمندسازی رسانه‌های مستقل از دیگر ارکان تاب‌آوری رسانه‌ای است. پروژه‌ی Media Resilience که توسط اتحادیه اروپا حمایت مالی می‌شود نمونه بارزی در این زمینه است و تمرکز آن بر تقویت رسانه‌های آسیب‌پذیر در کشورهای بلغارستان، کرواسی، یونان، مجارستان و اسلوونی می‌باشد .
وجود ابزارهای ارزیابی و مدیریت بحران برای رسانه‌ها حیاتی است.
رسانه تاب‌آوری تضمین استمرار روزنامه‌نگاری مستقل و متنوع است.
 
رسانه تاب‌آور به اصولی نظیر استقلال، تنوع و کیفیت محتوایی، نقشی کلیدی در تضمین مشارکت دموکراتیک و پاسخگویی عمومی تعهد دارد.
حتی در شرایط پیچیده و پرتنش، این رسانه‌ها هستند که می‌توانند صدای مردم را به گوش تصمیم‌گیران برسانند، شرایط بحران را به درستی گزارش کنند و با مقابله با اطلاعات ناقص و گمراه‌کننده، راهنمای مخاطبانشان باشند.
– پروژه Media Resilience: این پروژه تحت رهبری موسساتی ECAS، مدل‌های نوآورانه و ظرفیت‌سازی را ارائه داده است.
شایان توجه اینکه کشور آلمان نیز در این خصوص آموزش دقیق سازمان‌های خبری برای مقابله با بحران‌ها از طریق مطالعات موردی و دستورالعمل‌های کاربردی را تجربه کرده است.
 
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که با رویکردی جامع و ساختاریافته، امکان تقویت تاب‌آوری رسانه‌ای به منظور حفظ عملکرد حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و استمرار آن حتی در شرایط بحرانی، فراهم می‌شود.
 
تاب‌آوری رسانه‌ای یکی از مؤلفه‌های حیات‌بخش نظام رسانه‌ای امروز است که امکان ادامه کارآمد روزنامه‌نگاری مستقل، پاسخگو و متنوع را در مواجهه با بحران‌ها فراهم می‌کند. رسانه‌هایی که با بهره‌گیری از استراتژی‌های جامع پایداری مالی، ارزیابی ریسک، برنامه‌ریزی دقیق بحران، ظرفیت‌سازی و استفاده از چارچوب‌های علمی عمل می‌کنند، نه تنها شانس زنده ماندن در شرایط سخت را دارند، بلکه می‌توانند نقش تاریخی خود را در ترویج دموکراسی و حق اطلاع‌رسانی به بهترین نحو ایفا کنند.
با توجه به تحولات سریع دنیای رسانه و اهمیت روزافزون تاب‌آوری رسانه‌ای، توصیه می‌شود مدیران و فعالان رسانه‌ای، ضمن آشنایی با این مفاهیم، اقدام عملی برای بکارگیری آن‌ها را در اولویت قرار دهند تا بتوانند مأموریت حیاتی خود را حتی در بحرانی‌ترین شرایط به نحو احسن اجرا کنند.
خانه تاب آوری ایران به عنوان آدرس رسمی و تخصصی تاب‌آوری در شبکه جهانی اینترنت فارسی، در سال ۱۳۹۴ در شهر کرمانشاه توسط دکتر محمدرضا مقدسی تاسیس شد و با حضور مهندس فضل‌الله رنجبر، فرماندار وقت کرمانشاه، رونمایی شد. این پایگاه اینترنتی با دامنه resiliency.ir  بعنوان رسانه تخصصی آموزش، توسعه و ترویج تاب‌آوری روانشناختی کشور است که با ترجمه و انتشار بیش از ۴۰ عنوان کتاب تخصصی، برگزاری کارگاه‌ها، نشست‌های تخصصی و تولید محتوای علمی، نقش مهمی در ارتقای آگاهی عمومی و توسعه دانش تاب‌آوری در جامعه فارسی‌زبان ایفا می‌کند. خانه تاب آوری ایران، درعرصه معرفی و آموزش تاب آوری بعنوان یک پلتفرم مستقل انقلابی آموزشی و تحولی مثبت بوجود آورد. رسانه تاب آوری ایران به نمادی دانشگاهی و فرهنگی برای تاب‌آوری کشور تبدیل شده است.
رسانه‌ تاب‌آوری (Media Resilience)
رسانه‌ تاب‌آوری (Media Resilience)