ضرورت تاب‌آوری رسانه در مدیریت بحران‌های اجتماعی و جلوگیری از انتشار اخبار نادرست بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
تاب‌آوری رسانه مفهومی است که در سال‌های اخیر اهمیت بسیاری یافته است. رسانه‌ها به‌عنوان مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی و اطلاع‌رسانی در جهان معاصر، نقشی کلیدی در شکل‌دهی افکار عمومی و هدایت جریان‌های اجتماعی دارند. با ظهور بحران‌های جهانی همچون پاندمی کرونا، تغییرات اقلیمی، جنگ‌ها و تحولات سیاسی، رسانه‌ها بیش از پیش نیازمند برخورداری از رویکردی تاب‌آور هستند.
تاب‌آوری رسانه به معنای توانایی رسانه‌ها در مواجهه با بحران‌ها، حفظ پایداری، بازسازی اعتماد عمومی و استمرار در کارکردهای اطلاع‌رسانی و آموزشی است.
از این منظر، ضرورت توجه به تاب‌آوری رسانه، نه‌تنها برای مدیران رسانه‌ای بلکه برای جامعه‌ای که در معرض پیام‌ها و اخبار رسانه‌ها قرار دارد، اهمیت حیاتی دارد. رسانه تاب‌آور می‌تواند با رویکردی علمی و اخلاقی، در برابر فشارها ایستادگی کرده و به بازسازی سرمایه اجتماعی کمک کند.
نقش رسانه در مواجهه با بحران‌ها
رسانه‌ها در زمان بحران، به‌عنوان خط مقدم اطلاع‌رسانی و مدیریت افکار عمومی شناخته می‌شوند. بحران‌هایی مانند همه‌گیری بیماری‌ها، فجایع طبیعی و بحران‌های سیاسی، نیازمند رسانه‌هایی هستند که بتوانند در شرایط دشوار، خبررسانی دقیق و شفاف داشته باشند.
در چنین موقعیتی، رسانه‌هایی که فاقد تاب‌آوری باشند، ممکن است دچار اختلال، سردرگمی یا انتشار اخبار نادرست شوند که خود بحران را تشدید می‌کند. اما رسانه‌های تاب‌آور قادرند با مدیریت منابع خبری، راستی‌آزمایی اطلاعات، و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، اعتماد مخاطبان را حفظ کنند.
این رسانه‌ها با ارائه روایت‌های واقع‌بینانه و امیدبخش، علاوه بر اطلاع‌رسانی، به کاهش اضطراب اجتماعی و افزایش حس امنیت در جامعه کمک می‌کنند.
بنابراین تاب‌آوری رسانه، به‌منزله یک ضرورت برای ثبات اجتماعی و سیاسی، جایگاهی اساسی دارد.
تاب‌آوری رسانه و سرمایه اجتماعی
یکی از مهم‌ترین کارکردهای تاب‌آوری رسانه، کمک به بازسازی و تقویت سرمایه اجتماعی است. رسانه‌هایی که در زمان بحران، اخبار جعلی یا سوگیرانه منتشر کنند، به تضعیف اعتماد عمومی منجر خواهند شد. اما رسانه تاب‌آور، با شفافیت، صداقت و مسئولیت‌پذیری، اعتماد مخاطب را جلب می‌کند.
این اعتماد به‌مرور باعث افزایش سرمایه اجتماعی و تقویت روابط میان مردم و نهادها خواهد شد. رسانه‌های تاب‌آور همچنین می‌توانند نقش تسهیل‌گر در گفت‌وگوهای اجتماعی ایفا کرده و با ایجاد بسترهای تعامل، صداهای مختلف جامعه را بازتاب دهند.
در این چارچوب، تاب‌آوری رسانه مساوی با ایجاد پلی میان دولت، نهادهای مدنی و مردم است. هرچه این پل محکم‌تر و پایدارتر باشد، جامعه توان بیشتری برای مقابله با بحران‌ها و گذر از شرایط دشوار خواهد داشت.
فناوری‌های نوین و تاب‌آوری رسانه
تحولات دیجیتال و ظهور فناوری‌های نوین، فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را برای رسانه‌ها به وجود آورده است. رسانه‌های سنتی اگر نتوانند خود را با این تحولات هماهنگ سازند، تاب‌آوری‌شان در برابر بحران‌های جدید کاهش می‌یابد.
در مقابل، رسانه‌های تاب‌آور از ظرفیت‌های فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی، داده‌کاوی و هوش مصنوعی برای مدیریت بهتر محتوا و تحلیل شرایط بهره می‌گیرند.
تاب‌آوری رسانه در این زمینه به معنای توانایی استفاده خلاقانه و هوشمندانه از ابزارهای دیجیتال برای استمرار کارکرد رسانه است. به عنوان نمونه، رسانه‌های تاب‌آور می‌توانند در شرایط اختلالات فنی یا سانسور، از بسترهای جایگزین بهره گیرند و همچنان پیام خود را به مخاطب برسانند.
اخلاق حرفه‌ای و تاب‌آوری رسانه
تاب‌آوری رسانه تنها به بعد فنی و ساختاری محدود نمی‌شود، بلکه به‌شدت با اصول اخلاق حرفه‌ای گره خورده است.
رسانه‌هایی که در مواجهه با بحران‌ها از اصولی همچون صداقت، عدالت، بی‌طرفی و احترام به کرامت انسانی پیروی کنند، در بلندمدت از اعتماد عمومی برخوردار خواهند بود.
در مقابل، رسانه‌هایی که به شایعه‌پراکنی، اغراق و انتشار اخبار جهت‌دار روی آورند، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت توجه مخاطب را جلب کنند، اما در نهایت تاب‌آوری خود را از دست می‌دهند.
بنابراین، پایبندی به اخلاق رسانه‌ای یکی از ضرورت‌های تاب‌آوری رسانه است. این اصول اخلاقی به رسانه کمک می‌کند تا در طوفان بحران‌ها همچنان به‌عنوان یک مرجع معتبر و مورد اعتماد باقی بماند.
آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی
یکی دیگر از عوامل کلیدی در تاب‌آوری رسانه، آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی است. خبرنگاران، سردبیران و مدیران رسانه‌ای باید با مهارت‌های مدیریت بحران، سواد رسانه‌ای، تحلیل داده و مهارت‌های ارتباطی پیشرفته آشنا باشند.
رسانه‌ای که از نیروهای متخصص و آموزش‌دیده بهره ببرد، می‌تواند در برابر فشارها و چالش‌ها انعطاف بیشتری نشان دهد.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی، توسعه مهارت‌های بین‌المللی و ارتقای سواد دیجیتال، از جمله اقداماتی است که در مسیر افزایش تاب‌آوری رسانه اهمیت دارد.
در واقع، سرمایه انسانی توانمند و حرفه‌ای، ستون فقرات هر رسانه تاب‌آور به شمار می‌رود.
تاب‌آوری رسانه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در جهان معاصر است. رسانه‌های تاب‌آور با تکیه بر فناوری‌های نوین، اصول اخلاق حرفه‌ای، سرمایه اجتماعی و نیروی انسانی متخصص، می‌توانند در برابر بحران‌های پیچیده دوام بیاورند و نقش خود را در هدایت جامعه ایفا کنند. بدون تاب‌آوری رسانه، امکان افزایش شایعات، بحران اعتماد عمومی و تشدید اضطراب اجتماعی وجود دارد.
از این‌رو، سیاست‌گذاران، مدیران رسانه‌ای و فعالان حوزه ارتباطات باید بیش از پیش به مفهوم تاب‌آوری رسانه توجه کنند و آن را در راهبردهای کلان خود بگنجانند.
تنها در این صورت است که رسانه می‌تواند مأموریت اصلی خود را که همان اطلاع‌رسانی دقیق، ایجاد امید و تقویت انسجام اجتماعی است، به‌خوبی انجام دهد.
تاب‌آوری رسانه، ضامن پایداری جامعه و رکن اصلی ثبات و توسعه پایدار است.
ضرورت تاب‌آوری رسانه در مواجهه با بحران‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیش از پیش احساس می‌شود، زیرا رسانه‌ها باید بتوانند در شرایط دشوار، اطلاعات درست و به‌موقع را به مخاطبان ارائه دهند.
