نقش سازمان بهزیستی در پیشگیری از اعتیاد شامل آموزش جوانان، حمایت خانواده‌ها و اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی برای کاهش آسیب‌ها است.
دکترمحمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری
اعتیاد به مواد مخدر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اجتماعی و بهداشتی در ایران و جهان به شمار می‌رود که تأثیرات مخربی بر زندگی فردی، سلامت خانواده‌ها و ثبات اجتماعی دارد.
سازمان بهزیستی به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در حوزه حمایت‌های اجتماعی، مأموریت گسترده‌ای در پیشگیری از اعتیاد دارد که با رویکردی جامع و همه‌جانبه، تلاش می‌کند به صورت علمی و عملی زمینه‌های پیدایش و توسعه این معضل را کاهش دهد. سازمان بهزیستی جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی کشور است که در حوزه‌های مختلف از جمله پیشگیری از اعتیاد، درمان معتادان و تأمین رفاه اجتماعی فعالیت می‌کند.
نقش این سازمان در پیشگیری از اعتیاد بسیار گسترده و چندوجهی است و شامل اقدامات آموزشی، فرهنگی، مشاوره‌ای، حمایتی و اجتماعی می‌شود. پیشگیری از اعتیاد به عنوان یکی از اولویت‌های برنامه‌ریزی اجتماعی، از طریق اقدامات هدفمند، آموزش، حمایت خانواده‌ها و مشارکت‌های بین‌بخشی در دستور کار بهزیستی قرار گرفته است. این سازمان با حمایت‌های قانونی و زیرساخت‌های تخصصی، نقش حیاتی خود را در پیشگیری از اعتیاد ایفا می‌کند.
آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی در پیشگیری از اعتیاد
یکی از مهم‌ترین ابزارهای سازمان بهزیستی در مقابله با اعتیاد، افزایش آگاهی عمومی از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی است. این نهاد با ایجاد برنامه‌های آموزشی گسترده برای مخاطبان مختلف، به ویژه جوانان و والدین، به انتقال دانش صحیح درباره خطرات اعتیاد و راه‌های پیشگیری اقدام می‌کند. کارگاه‌های آموزشی، برگزاری همایش‌ها، تولید محتوای رسانه‌ای چندرسانه‌ای و کمپین‌های اطلاع‌رسانی در سطح ملی و محلی از جمله این فعالیت‌هاست. استفاده بهینه از فناوری‌های نوین، شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های اطلاع‌رسانی و اپلیکیشن‌های موبایلی، دسترسی به این آموزش‌ها را تسهیل کرده و امکان ارتباط مستقیم و تعاملی با مخاطبان هدف را فراهم آورده است. این روند باعث بهبود سطح آگاهی عمومی و کاهش رفتارهای پرخطر مرتبط با مصرف مواد مخدر شده است.
توانمندسازی خانواده‌ها؛ پایه اساسی پیشگیری از اعتیاد
خانواده به‌عنوان نخستین نهاد اجتماعی، نقش بسیار حساسی در شکل‌دهی رفتارهای فرزندان و پیشگیری از اعتیاد دارد. سازمان بهزیستی با هدف توانمندسازی خانواده‌ها، خدمات مشاوره‌ای و روان‌درمانی را در سطح مراکز مشاوره و همچنین در قالب آموزش مهارت‌های فرزندپروری سالم و ارتباطات مثبت ارائه می‌دهد. در این برنامه‌ها، به والدین آموزش داده می‌شود چگونه محیطی امن و ثابت برای فرزندان فراهم کنند، به‌ویژه در خانواده‌هایی که در معرض عوامل خطر اعتیاد قرار دارند.
ایجاد توانمندی‌هایی از قبیل مدیریت استرس، ارتباط مؤثر، کنترل خشم و حمایت عاطفی، همگی به حفظ سلامت روانی و مقاومت در برابر گرایش به مواد مخدر کمک می‌کنند. این رویکرد، پیشگیری اولیه را تقویت کرده و نقش مؤثری در کاهش میزان شیوع اعتیاد در نسل‌های آینده دارد.
توانمندسازی اقتصادی برای کاهش عوامل مبتنی بر آسیب‌پذیری
عوامل اقتصادی و اجتماعی از دلایل عمده گرایش به اعتیاد محسوب می‌شوند؛ به گونه‌ای که فقر، بیکاری و ناامیدی، افراد را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد. سازمان بهزیستی ضمن تحلیل جامع از این عوامل، برنامه‌های گسترده‌ای برای افزایش خودکفایی و توانمندسازی اقتصادی اقشار آسیب‌پذیر به ویژه جوانان اجرا می‌کند. این برنامه‌ها شامل آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، برگزاری دوره‌های مهارتی، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و مشاغل خانگی و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار است.
توانمندسازی اقتصادی باعث می‌شود افراد به جای ورود به چرخه اعتیاد، به دنبال مسیرهای سالم و مفید برای رشد و پیشرفت باشند. این اقدام پیشگیرانه مهم، ریشه‌های اجتماعی اعتیاد را هدف قرار داده و به کاهش نرخ آسیب‌پذیری در جامعه کمک می‌کند.
همکاری‌های میان‌بخشی به‌عنوان استراتژی کلیدی پیشگیری
یکی از مؤلفه‌های موفقیت سازمان بهزیستی در پیشگیری از اعتیاد، توانایی ایجاد هماهنگی و همکاری میان بخشی با سایر ارگان‌های دولتی و غیردولتی است. اعتیاد یک چالش پیچیده است که همه ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی آن باید به صورت هدفمند و هماهنگ مدیریت شود.
سازمان بهزیستی با برقراری ارتباط مؤثر با وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، نیروی انتظامی، سازمان‌های مردم‌نهاد و صداوسیما، اقدام به تدوین و اجرای طرح‌های مشترک می‌کند.
این همکاری‌ها به منظور ایجاد یک شبکه منسجم پیشگیری، ارتقای تأثیرگذاری برنامه‌ها و بهره‌گیری بهتر از منابع کشور بسیار حیاتی است و به کاهش دوباره‌کاری و افزایش کیفیت خدمات پیشگیرانه کمک می‌کند.
مراکز درمان و ترک اعتیاد؛ رویکرد پیشگیری ثانویه
علاوه بر برنامه‌های پیشگیری اولیه، سازمان بهزیستی نقش مهمی در ارائه خدمات درمانی و ترک اعتیاد ایفا می‌کند. مراکز ترک اعتیاد زیر نظر بهزیستی علاوه بر درمان جسمی و روانی بیماران، برنامه‌های آموزشی و پیشگیری از عود را نیز اجرا می‌کنند.
به واسطه ارائه خدمات روان‌درمانی، آموزش خودمراقبتی و کار با خانواده‌ها، این مراکز به عنوان نقاط حیاتی پیشگیری ثانویه عمل می‌کنند و مانع از بازگشت معتادان به مصرف مواد مخدر می‌شوند.
این تلفیق درمان و پیشگیری، تضمینی برای کاهش صدمات اعتیاد در سطح جامعه است و موجب توانمندسازی افراد برای ادامه زندگی سالم و سازنده می‌شود.
حمایت از گروه‌های خاص و آسیب‌پذیر در پیشگیری از اعتیاد
گروه‌های خاص اجتماعی مانند نوجوانان، زنان سرپرست خانوار، معتادان بهبود یافته و افراد دارای مشکلات روانی، معمولاً بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر اعتیاد دارند. سازمان بهزیستی با طراحی برنامه‌های ویژه برای این اقشار، خدمات تخصصی مشاوره‌ای، درمان و حمایت‌های اجتماعی را ارائه می‌دهد. ایجاد فضاهای حمایتی مناسب، انجام برنامه‌های روانشناختی و بازتوانی اجتماعی از جمله راهکارهایی است که بهزیستی برای کاهش معضل اعتیاد در این گروه‌ها پیاده می‌کند. این اقدامات کمک می‌کنند تا مخاطبان در معرض خطر بهتر بتوانند اختلالات روانی و رفتاری خود را مدیریت کرده و از گرایش به مواد مخدر دوری کنند.
استفاده از فناوری اطلاعات و سامانه‌های هوشمند در پیشگیری اعتیاد
پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت‌های جدیدی برای بهبود کیفیت و گستردگی برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد فراهم کرده است. سازمان بهزیستی با ایجاد و بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند مدیریت اطلاعات و پایش دقیق متغیرهای اجتماعی، امکان شناسایی مناطق پرخطر و جمعیت‌های هدف را بهبود بخشیده است. این داده‌ها به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای مقابله با اعتیاد داشته باشند. همچنین اپلیکیشن‌ها و محتوای الکترونیکی آموزش پیشگیری، امکان دسترسی آسان و سریع به ابزارهای مقابله با اعتیاد را برای افراد فراهم ساخته است که مطالعه و درک بهتر این موضوعات را تسهیل می‌کند.
فرهنگ‌سازی و کاهش انگ اجتماعی معتادان
یکی از موانع جدی در مسیر پیشگیری و درمان اعتیاد، انگ اجتماعی و تبعیض علیه معتادان است که علاوه بر تشدید مشکلات روانی، مانع پذیرش حمایت‌های موثر می‌شود. سازمان بهزیستی با تمرکز بر فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش جامعه، تلاش می‌کند این دیدگاه منفی را کاهش دهد. از طریق فعالیت‌های تبلیغاتی، برنامه‌های رسانه‌ای و مشارکت در رویدادهای فرهنگی، این سازمان فضایی حمایتگرانه و پذیرا برای بازگشت معتادان به بهبودی و جامعه فراهم می‌آورد. کاهش انگ اجتماعی شرایطی ایجاد می‌کند تا افراد آسیب‌دیده با اعتماد و آرامش بیشتر به دنبال خدمات پیشگیری و درمان بروند و در مسیر زندگی سالم پایدار قرار گیرند.
سازمان بهزیستی کشور با رویکردی همه‌جانبه و علمی در پیشگیری از اعتیاد، تلاش می‌کند با استفاده از ابزارهای متنوعی چون آموزش، توانمندسازی خانواده‌ها و افراد آسیب‌پذیر، همکاری میان‌بخشی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، درمان و فرهنگ‌سازی، آسیب‌های ناشی از اعتیاد را به حداقل برساند.
اهمیت توجه به پیشگیری در سیاست‌های ملی بهزیستی موجب شده روند کاهش نرخ اعتیاد به شکل پایداری پیش رود و جامعه‌ای سالم‌تر و مقاوم‌تر شکل گیرد. آینده روشن‌تر با مشارکت فعال نهادها، سازمان‌ها و مردم در این مسیر قابل تحقق خواهد بود.
