مدیریت مورد (Case Management) یکی از ارکان اصلی مددکاری اجتماعی است که به عنوان پلی میان افراد نیازمند و منابع خدماتی عمل می‌کند. این رویکرد نظام‌مند، با هدف بهبود کیفیت زندگی افراد و خانواده‌ها، فرآیندهای ارزیابی، برنامه‌ریزی، هماهنگی خدمات، و پایش را دربرمی‌گیرد.
در این مقاله، ضمن تعریف مدیریت مورد و اهمیت آن در مددکاری اجتماعی، به بررسی مدل‌ها، چالش‌ها، و راهکارهای بهبود این شیوه پرداخته می‌شود.
تاریخچه و تکامل مدیریت مورد
مدیریت مورد ریشه در قرن نوزدهم میلادی دارد، زمانی که سازمان‌های خیریه‌ای برای مقابله با فقر شهری، نیاز به سیستمی منسجم برای توزیع کمک‌های مالی و خدمات اجتماعی احساس کردند. با گسترش دولت رفاه در دهه ۱۹۶۰، مدیریت مورد به عنوان یک حرفه مستقل در مددکاری اجتماعی شکل گرفت. امروزه، این رویکرد در حوزه‌هایی مانند سلامت روان، اعتیاد، و حمایت از افراد معلول کاربرد گسترده‌ای دارد.
اصول اساسی مدیریت مورد
۱.ارزیابی جامع:شناسایی نیازها، نقاط قوت، و چالش‌های فرد یا خانواده.
۲.برنامه‌ریزی مشترک: تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت با مشارکت مددجو.
۳.هماهنگی خدمات:ایجاد ارتباط بین مددجو و خدمات پزشکی، روانشناختی، و اجتماعی.
۴.پایش و ارزیابی پیشرفت:بررسی مداوم تغییرات و تنظیم برنامه در صورت نیاز.
۵.پایان‌بخشی مؤثر: قطع رابطه حرفه‌ای پس از دستیابی به اهداف، با تأکید بر استقلال فرد.
مدل‌های مدیریت مورد
۱.مدل مبتنی بر قدرت (Strengths-Based):تمرکز بر توانایی‌های فرد به جای نقصان‌ها.
۲. مدل واسطه‌گری (Brokerage):هماهنگی منابع خارجی بدون درگیری مستقیم در ارائه خدمات.
۳. مدل بالینی (Clinical):ترکیب مهارت‌های درمانی با مدیریت مورد، مانند موارد اختلالات روانی.
۴.مدل توانمندسازی (Empowerment):تشویق مددجو به مشارکت فعال در فرآیند تصمیم‌گیری.
۵.مدل توانبخشی (Rehabilitation):بازگرداندن استقلال افراد معلول یا نیازمند مراقبت ویژه.
چالش‌های مدیریت مورد
۱.محدودیت منابع:کمبود بودجه، نیروی انسانی متخصص، و دسترسی ناهمگون به خدمات.
۲.مشکلات اخلاقی:رعایت حریم خصوصی در مقابل نیاز به اشتراک اطلاعات با سازمان‌ها.
۳.بار کاری سنگین:خطر فرسودگی شغلی در مددکاران به دلیل حجم بالای موارد.
۴.تنوع فرهنگی:نیاز به درک تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در ارائه خدمات.
بهترین شیوه‌ها برای بهبود مدیریت مورد
۱. استفاده از فناوری:نرم‌افزارهای مدیریت مورد برای ثبت داده‌ها و پایش پیشرفت.
۲.آموزش مداوم:به‌روزرسانی دانش مددکاران در زمینه مهارت‌های ارتباطی و قانونی.
۳.همکاری بین‌رشته‌ای:هماهنگی با پزشکان، روانشناسان، و سازمان‌های غیردولتی.
۴.ارزیابی مبتنی بر شواهد:استفاده از داده‌های تحقیقاتی برای طراحی برنامه‌های مؤثر.
مطالعه موردی: مدیریت مورد در بحران اعتیاد
در یک پروژه در شهر تهران، از مدل ترکیبی واسطه‌گری و توانمندسازی برای کمک به افراد مبتلا به اعتیاد استفاده شد. مددکاران با هماهنگی مراکز توانبخشی، مشاوره، و استخدام، توانستند ۶۰٪ موارد را پس از یک سال به بازتوانی اجتماعی و شغلی برسانند. این مطالعه نشان داد که ترکیب هماهنگی خدمات و تمرکز بر توانایی فرد، کلید موفقیت است.
آینده مدیریت مورد
با پیشرفت فناوری، ابزارهای هوش مصنوعی و پلتفرم‌های دیجیتال می‌توانند در پیش‌بینی نیازها و بهینه‌سازی منابع مؤثر باشند. همچنین، گسترش رویکردهای جامع (Holistic)که سلامت جسمی، روانی، و اجتماعی را همزمان مورد توجه قرار می‌دهند، از جمله تحولات آینده خواهد بود.
مدیریت مورد، هسته مرکزی مددکاری اجتماعی است که با رویکردی نظام‌مند و انسان‌محور، به حل مسائل پیچیده اجتماعی کمک می‌کند. موفقیت آن وابسته به ترکیب دانش تخصصی، همکاری بین‌سازمانی، و استفاده از نوآوری‌های فناورانه است.
خدیجه عزیزی مربی تاب آوری در پایان آورده است برای پیشبرد این حوزه، سرمایه‌گذاری در آموزش مددکاران و تقویت زیرساخت‌های خدماتی ضروری به نظر می‌رسد.
