مددکاری اجتماعی به عنوان یکی از حرفه های کلیدی در حوزه حمایت اجتماعی، فعالیتهای متنوعی را در جهت بهبود شرایط زندگی افراد و جوامع انجام میدهد. این فعالیتها مبتنی بر اصول عدالت اجتماعی، انسانگرایی و مشارکت فعال است و هدف آن توانمندسازی افراد، کاهش آسیبهای اجتماعی و ایجاد تغییرات مثبت در ساختارهای نابرابر جامعه است.
مهمترین فعالیتهای مددکاری اجتماعی شامل حمایت و توانمندسازی گروههای آسیبپذیر مانند کودکان، سالمندان و افراد فقرزده از طریق برنامههای روانشناختی و اقتصادی است.
در ادامه به مهمترین فعالیتهای مددکاری اجتماعی اشاره میشود که نقش تعیینکنندهای در ارتقای کیفیت زندگی افراد دارند.
1.ارزیابی و تشخیص نیازها
اولین و مهمترین فعالیت در مددکاری اجتماعی، شناسایی دقیق نیازها، مشکلات و ظرفیتهای افراد یا جوامع است. این فرآیند شامل مصاحبه، مشاهده، استفاده از پرسشنامه ها و همکاری با سایر متخصصان مانند روانشناسان یا پزشکان میشود.
ارزیابی صحیح به مددکار اجتماعی کمک میکند تا ریشه مشکلات فردی یا اجتماعی را شناسایی کرده و برنامه ریزی دقیقتری برای مداخله انجام دهد.
به عنوان مثال، در موارد فقر یا اعتیاد، شناسایی عوامل زمینه ای مانند بیکاری یا خانواده ناکارآمد، اولین قدم برای طراحی برنامه های حمایتی است. این فعالیت نه تنها به فرد کمک میکند، بلکه به سیستمهای بزرگتر نیز دیدی عمیقتر از چالشهای اجتماعی میدهد.
2.مداخله و برنامه ریزی خدمات
پس از ارزیابی، مددکار اجتماعی برنامه ریزی جامعی را برای رفع مشکلات و ارتقای خودکفایی افراد آغاز میکند. این برنامه ها میتوانند شامل ارائه مشاوره، ایجاد شبکه حمایتی، ارجاع به مراکز درمانی یا آموزشی، یا حتی همکاری با سازمانهای غیردولتی باشند.
مددکاران برای هر فرد یا خانواده، استراتژی های سازمان یافته ای طراحی میکنند که متناسب با فرهنگ، اعتقادات و منابع موجود آنها باشد. به عنوان مثال، برای کودکان در معرض خطر، برنامه های آموزشی یا روانشناختی تدوین میشود تا از آسیبهای آینده جلوگیری شود. این فرآیند نیازمند انعطاف پذیری و نظارت مستمر است تا اثربخشی اقدامات اطمینان حاصل شود.
3.حمایت و توانمندسازی اجتماعی
یکی از اهداف اصلی مددکاری اجتماعی، توانمندسازی افراد برای مشارکت فعال در جامعه و دفاع از حقوق خود است.
مددکاران از طریق آموزش مهارتهای زندگی، تقویت اعتماد به نفس و آگاهی از حقوق قانونی، به افراد کمک میکنند تا خود نیروی محرکه تغییر در زندگی خود باشند.
به عنوان مثال، زنان قربانی خشونت خانگی از طریق گروههای حمایتی و آموزش حقوقی، یاد میگیرند که چگونه از خود محافظت کرده و به منابع اجتماعی دسترسی پیدا کنند. این رویکرد نه تنها به حل مشکل فردی کمک میکند، بلکه به تغییر نگرش جامعه نسبت به مسائلی مانند تبعیض جنسیتی نیز کمک میکند.
4. مدیریت بحران و ارائه حمایت فوری
در شرایط بحرانی مانند سوانح طبیعی، خشونت خانگی، یا مشکلات روانی حاد، مددکاری اجتماعی نقش حیاتی در ارائه حمایت فوری دارد. مددکاران با هماهنگی تیمی، اقدامات فوری مانند تأمین مسکن اضطراری، ارجاع به خدمات روانپزشکی یا ارائه مشاوره کوتاهمدت را انجام میدهند.
هدف اصلی در این مرحله، کاهش خطرات فوری و جلوگیری از تشدید مشکلات است. بهعنوان مثال، در حوادث طبیعی، مددکاران اجتماعی اولین افرادی هستند که برای رفع نیازهای اولیه بازماندگان مانند غذا، پوشاک و حمایت روانی اقدام میکنند. این فعالیت نشاندهنده واکنش سریع و مؤثر سیستم مددکاری اجتماعی در برابر چالشهای غیرمنتظره است.
5.توسعه جامعه و پیشگیری از مشکلات
آخرین و جامعترین فعالیت مددکاری اجتماعی، تمرکز بر پیشگیری از مشکلات از طریق برنامه های توسعهای بلندمدت است.
این کار شامل آموزش جامعه در مورد مسائلی مانند سلامت روان، حقوق کارگران، یا محیط زیست پایدار میشود. مددکاران اجتماعی با مشارکت سازمانها، مدارس و نهادهای محلی، اقداماتی را برای ایجاد محیطهایی امن و فرصت برابر طراحی میکنند. به عنوان مثال، برنامه های آموزشی برای پیشگیری از اعتیاد در مدارس یا طراحی فضاهای عمومی دسترس پذیر برای افراد معلول، نمونه هایی از تلاش برای کاهش نابرابریها و پیشگیری از بروز مشکلات هستند.
این رویکرد استراتژیک، مددکاری اجتماعی را از دیگر رشته های حمایتی متمایز میکند، زیرا هم روی درمان و هم پیشگیری را در دستور کار قرار میدهد.
مددکاری اجتماعی با این فعالیتهای چندوجهی، نقشی اساسی در ایجاد تعادل اجتماعی و کاهش شکاف های طبقاتی ایفا میکند.
این حرفه نه تنها به افراد کمک میکند تا از مشکلات فرار کنند، بلکه به جوامع قدرت میدهد تا تحمل بیشتری در برابر بحرانها پیدا کرده و به سمت پایداری و عدالت حرکت کنند.
مهرداد رام برزینی در پایان آورده است با توجه به گستردگی چالشهای اجتماعی در جهان امروز، حضور فعال مددکاران اجتماعی بیش از پیش ضروری به نظر میرسد.
