اخلاق حرفهای در مددکاری اجتماعی بنیانِ ارتباطِ مؤثر با مددجویان است و رعایتِ محرمانگی، احترام به کرامتِ انسانی و عدالت ورزی را به مثابه اصولی غیرقابلِ چشم پوشی میطلبد.
مددکاری اجتماعی به عنوان یک حرفه میان رشته‌ای، بر پایه اصول اخلاقی استوار است که جهت‌گیری عملکرد متخصصان این حوزه را در تعامل با افراد، خانواده‌ها، گروه‌ها و جوامع مشخص میکند. اخلاق حرفهای در این حوزه، چارچوبی اخلاقی برای ایجاد تعادل بین منافع فردی و اجتماعی، حفظ کرامت انسانی و پاسخگویی به نیازهای آسیب‌پذیران فراهم می‌آورد.
اخلاق حرفهای در مددکاری اجتماعی بر پایهٔ صداقت، همدلی و تعهد به بهبودِ کیفیتِ زندگیِ افراد، حتی در سخت ترین شرایط، استوار است.
اصل اولیه در این اخلاق، «تعهد به خدمت» است که مددکاران را ملزم میکند تا نیازهای مشتریان را بر منافع شخصی خود مقدم دانسته و با رویکردی غیرقضاوتی، به حمایت از آنها بپردازند. همچنین، اصل «عدالت اجتماعی» به مددکاران اجتماعی تذکر می‌دهد که نه تنها مشکلات فردی افراد را مدیریت کنند، بلکه به چالش‌های ساختاری جامعه مانند تبعیض، فقر و نابرابری نیز بپردازند و از طریق اصلاح سیاست‌ها و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، به ایجاد تغییرات مثبت بکوشند.
احترام به کرامت و ارزش انسانی
یکی از ارکان اساسی اخلاق مددکاری اجتماعی، تأکید بر «احترام به کرامت و ارزش ذاتی هر فرد» است. این اصل مستلزم آن است که مددکاران به افراد در فرآیند تصمیم‌گیری‌های مرتبط با زندگی خود مشارکت دهند و حق خودمختاری و انتخاب آگاهانه آنها را رعایت کنند.
اخلاق حرفهای در مددکاری اجتماعی مرز میانِ حمایتِ حرفهای و مداخلهٔ غیرضروری را مشخص میکند و حریمِ خصوصیِ مددجویان را همچون گوهری گرانبها پاس میدارد.
برای نمونه، در کار با کودکان یا افراد مبتلا به معلولیت‌های ذهنی، مددکار باید تعادلی میان حمایت از خودمختاری فرد و ضرورت مداخله حفاظتی برقرار کند. همچنین، مددکاران موظفند تفاوت‌های فرهنگی، نژادی، جنسیتی و مذهبی افراد را بشناسند و از رویکردی فرهنگ‌پذیر در تعامل با آنها استفاده کنند. محرمانه‌بودن اطلاعات و حفظ حریم خصوصی مشتریان نیز جزء الزامات این اصل است، مگر در مواردی که عدم افشای اطلاعات، خطر جدی برای فرد یا دیگران ایجاد کند.
اهمیت روابط انسانی و مسئولیت‌پذیری
اخلاق حرفهای در مددکاری اجتماعی، روابط انسانی را به عنوان ابزاری اساسی برای ایجاد تغییر می‌شناسد. مددکاران باید با ایجاد ارتباطی مبتنی بر اعتماد، همدلی و صداقت، فضایی امن برای بیان نیازها و تجربیات مشتریان فراهم آورند. این روابط باید از مرزهای حرفهای واضحی برخوردار باشند تا از وابستگی‌های غیراخلاقی یا آسیب‌زننده جلوگیری شود. علاوه بر این، مددکاران موظفند نه تنها نسبت به مشتریان، بلکه نسبت به همکاران، سازمان‌ها و جامعه نیز مسئولیت‌پذیر باشند. این شامل صداقت در گزارش‌دهی، پرهیز از بهره‌کشی از منابع و حفظ استانداردهای کیفیت در ارائه خدمات می‌شود. در صورت بروز اشتباه، باید با شفافیت عمل کرده و راهکارهای اصلاحی را در پیش گیرند.
صحت و صداقت حرفهای
مددکاران اجتماعی موظفند با رعایت «صحت حرفهای»، همواره رفتاری درست، منصفانه و قابل اعتماد از خود نشان دهند. این اصل شامل اجتناب از تعارض منافع، پرهیز از رفتارهای تبعیض‌آمیز و جلوگیری از سوءاستفاده از موقعیت قدرت نسبت به مشتریان است. به‌عنوان مثال، مددکار نباید روابط شخصی با مشتریان یا همکاران تحت تأثیر قرار دهد یا از اطلاعات آنها برای منافع شخصی استفاده کند. همچنینضرورتهای شغلی ایجاب میکند که مددکاران به‌طور مداوم دانش و مهارت‌های خود را به‌روز کرده و در محدوده تخصص خود عمل کنند. در صورت نیاز، باید از مشاوره همکاران یا مراجع متخصص کمک بگیرند تا از کیفیت خدمات ارائه‌شده اطمینان حاصل شود.
چالش‌های اخلاقی و تصمیم‌گیری اصولی
مددکاری اجتماعی اغلب با مواردی روبرو می‌شود که اصول اخلاقی با یکدیگر تعارض دارند. برای نمونه، ممکن است حفظ محرمانگی اطلاعات مشتری با ایمنی جامعه در تضاد باشد یا خواسته فرد برای خودمختاری با نیاز به مداخله حمایتی برای حفظ رفاهش تعارض ایجاد کند. در چنین شرایطی، مددکاران باید از چارچوب‌های اخلاقی مانند «اصول NASW» یا مدل‌های تصمیم‌گیری اخلاقی استفاده کنند تا تعادلی بین اصول رقیب برقرار کنند.
این فرآیند نیازمند مشورت با همکاران، آموزش و بازنگری در ارزش‌های حرفهای و در نهایت، انتخاب راهکاری است که کمترین آسیب را به همراه داشته و منافع مشتری را در بلندمدت تأمین کند.
خدیجه عزیزی در پایان آورده است اخلاق حرفهای به عنوان بخشی از هویت جمعی این حرفه، اعتماد جامعه را به نظام مددکاری اجتماعی تقویت میکند.
