اولین گام در مددکاری اجتماعی اعتیاد
شناسایی و ارزیابی دقیق فرد معتا
بقلم مجتبی دشتی
اولین گام در مددکاری اجتماعی اعتیاد ، شناسایی دقیق و به‌موقع فرد معتاد و سنجش سطح شدت مشکل اوست. این مرحله اساسی شامل جمع‌آوری اطلاعات جامع از فرد، خانواده، محیط اجتماعی و شرایط زندگی او می‌شود تا عوامل مؤثر بر ابتلا به اعتیاد به‌خوبی روشن شوند. مددکاران اجتماعی پس از تشخیص نیازهای فردی و روانی، نقش کلیدی در هدایت فرد به مراکز درمانی مناسب، ارائه حمایت‌های لازم و تعامل با خانواده و جامعه دارند. این مرحله، پایه‌ای برای طراحی برنامه‌های درمانی موثر و پیشگیری از عود اعتیاد است. مددکاری اجتماعی اعتیاد نه تنها به بهبودی فرد کمک می‌کند، بلکه به تاب آوری و بازگشت او به چرخه اجتماعی و خانوادگی کمک می‌کند. بنابراین، آگاهی عمومی از نقش مددکاری اجتماعی در اعتیاد و اهمیت مداخله به‌موقع، می‌تواند زمینه‌ساز کاهش آمار اعتیاد و تأثیرات منفی آن بر جامعه باشد.
در حوزه‌ی مددکاری اجتماعی، به خصوص در کمک به افراد دچار مشکل اعتیاد، اولین گام در مددکاری اجتماعی همواره شناسایی صحیح و انجام ارزیابی جامع از وضعیت فردی و اجتماعی فرد معتاد است. بدون درک عمیق از عوامل مؤثر بر رفتار اعتیادآور فرد، نمی‌توان برنامه‌ریزی دقیق و موثری برای بازپس‌گیری و توانمندسازی او داشت. بنابراین، مددکار اجتماعی پس از اولین تماس با فرد معتاد یا خانواده‌ی وی، باید فرآیندی منظم و علمی را برای جمع‌آوری اطلاعات آغاز کند. این اقدام شامل سوابق زندگی فرد، سابقه‌ی اعتیاد، عوامل محیطی و روانی، شرایط خانوادگی، موقعیت شغلی و تحصیلی و همچنین واکنش فرد به مداخلات قبلی است.
اولین گام در مددکاری اجتماعی، اساساً متکی به ایجاد اعتماد و ارتباط درمانی با فرد معتاد است. زیرا اغلب افراد مبتلا به اعتیاد در معرض قضاوت، سرزنش و انزوا قرار گرفته‌اند و این موضوع باعث مقاومت آنها در برابر کمک‌های دریافتی می‌شود. مددکار اجتماعی باید با رویکردی غیرقضاوتی و با احترام به کرامت انسانی فرد، هویت و نقش خود را به عنوان یک حامی و مدافع اجتماعی مشخص کند. این مرحله، زمینه‌ساز تعاملات بعدی و موفقیت‌آمیز بودن مداخلات درمانی است.
همچنین، در این مرحله، مددکار اجتماعی باید بتواند نیازهای فرد را از دیدگاه چندبعدی (روانی، اجتماعی، فیزیولوژیک و محیطی) شناسایی کند. برای مثال، شاید فردی معتاد به دلیل فقدان حمایت خانوادگی، شغل ناایمن، تأثیرات جمعیتی یا اختلالات روانی مانند افسردگی به سمت اعتیاد کشیده شده باشد. **اولین گام در مددکاری اجتماعی** شامل تدوین یک فهرست اولویت‌دار از مشکلات موجود است که بتواند به تصمیم‌گیری در مورد نوع و ترتیب مداخلات کمک کند. بدون این ارزیابی دقیق، ممکن است مددکار به اشتباه فکر کند که تنها راه حل، قطع مصرف مواد است، در حالی که عوامل پنهانی مانند خشونت خانگی یا فقر شدید ممکن است اصلی‌ترین دلیل اعتیاد باشند.
یکی دیگر از ابعاد مهم اولین گام در مددکاری اجتماعی، شناسایی منابع موجود در محیط فرد است. این منابع می‌توانند شامل اعضای خانواده، دوستان، سازمان‌های حمایتی، خدمات بهداشتی و درمانی و حتی فرصت‌های شغلی باشند. مددکار اجتماعی با شناسایی نقاط قوت موجود در محیط فرد، می‌تواند از آنها به عنوان ابزاری برای تقویت انگیزه و پیشرفت فرد استفاده کند. این مرحله نه تنها به درک بهتر شرایط فرد کمک می‌کند، بلکه امکان طراحی یک برنامه‌ی شخصی‌سازی‌شده را نیز فراهم می‌کند.
اولین گام در مددکاری اجتماعی، نه تنها به معنای شروع فرآیند کمک به فرد معتاد است، بلکه پایه‌ای استوار برای تمامی مراحل بعدی مداخله محسوب می‌شود. این مرحله نیازمند تاب آوری و صبر، مهارت‌های ارتباطی بالا، دانش روانشناختی و اجتماعی گسترده و همچنین تعهد به اصول اخلاقی مددکاری است. وقتی مددکار اجتماعی بتواند با دقت و حرفه‌ای بودن این مرحله را اجرا کند، شانس موفقیت در بازپس‌گیری فرد افزایش یافته و روند بهبودی به طور قابل توجهی تسهیل می‌شود. بنابراین، این گام اولیه نه تنها یک الزام فنی، بلکه یک ضرورت انسانی و اخلاقی در رسیدن به هدف نهایی مددکاری اجتماعی – یعنی بازگرداندن فرد به زندگی سالم و معنادار – است.
