تاب‌آوری رویدادهای طبیعی یکی از مهم‌ترین مفاهیم در مدیریت بحران و کاهش مخاطرات طبیعی است که به توانایی سیستم‌ها، جوامع و زیرساخت‌ها در مقابله، تطبیق و بازیابی سریع پس از وقوع حوادث طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان و غیره اشاره دارد.
عفت حیدری دارنده نشان فرهنگ یار تاب آوری ایران در ادامه آورده است تاب‌آوری علاوه بر اینکه مقابله با اثرات بلایا بشمار می آید سازگاری بلندمدت برای کاهش آسیب‌پذیری در آینده را نیز در برمی‌گیرد.
در ادامه به صورت جامع به بررسی ابعاد، اهمیت، چالش‌ها و راهکارهای مرتبط با تاب‌آوری رویدادهای طبیعی پرداخته می‌شود.
اولین نکته اساسی، تعریف و اهمیت تاب‌آوری در برابر رویدادهای طبیعی است.
تاب‌آوری به معنای توانایی جوامع و اکوسیستم‌ها در پیشگیری، مقابله و بازیابی از اثرات مخرب مخاطرات طبیعی است. این مفهوم به سه مرحله اصلی تقسیم می‌شود: قبل از وقوع حادثه (آمادگی و پیشگیری)، هنگام وقوع (پاسخ و مدیریت بحران) و پس از آن (بازسازی و بهبود). تاب‌آوری، برنامه‌ای جامع و فراگیر است که علاوه بر بعد فنی و ساختاری، ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و روانی را نیز در بر می‌گیرد.
در بعد اجتماعی، کمبود سرمایه اجتماعی، اختلافات قومی، و مشکلات روحی و روانی از مهم‌ترین عواملی هستند که تاب‌آوری جوامع را کاهش داده‌اند. مطالعه زلزله استان کرمانشاه نشان داد که نبود همبستگی اجتماعی، وضعیت نامناسب اقتصادی، و دسترسی ناکافی به منابع و تجهیزات سبب شد تا پیامدهای ناگوار بیشتری به جامعه وارد شود و مشکلاتی مانند خشونت خانگی، مشکلات روحی و از بین رفتن فرهنگ کار به وجود آید. بنابراین، تقویت سرمایه اجتماعی، ایجاد تعاملات مثبت و روان‌درمانی از ارکان اساسی افزایش تاب‌آوری اجتماعی است.
بعد اقتصادی تاب‌آوری نقش کلیدی در توانمندسازی جوامع دارد. کاهش تاب‌آوری اقتصادی باعث می‌شود جوامع در مواجهه با بلایا ناتوان باشند. به عنوان مثال، بررسی تاب‌آوری روستاهای شهرستان قائن نشان داد که روستاهای با وضعیت اقتصادی ضعیف‌تر، تاب‌آوری کمتری داشتند باتوجه به وجود مخاطرات طبیعی سیلاب. متنوع‌سازی اقتصادی و برنامه‌های توانمندسازی اقتصادی برای افزایش مقاومت جوامع در برابر بلایای طبیعی بسیار حیاتی است.
از منظر زیرساخت و کالبدی، تاب‌آوری به معنی توانایی زیرساخت‌های شهری و روستایی است که در برابر حوادث طبیعی آسیب‌ناپذیر باشند یا حداقل آسیب را داشته باشند. بررسی تاب‌آوری شهرها مانند نورآباد و مشهد نشان داده است که جوامع برنامه‌ریزی‌شده و از پیش ایجاد شده دارای سطوح متفاوتی از تاب‌آوری هستند و ضعف در زیرساخت‌های اقتصادی و خدمات عمومی، به ویژه در شهرهای بزرگ، باعث کاهش تاب‌آوری شده است. استفاده از فناوری‌های نوین مانند GIS و طراحی مبتنی بر تاب‌آوری می‌تواند در برنامه‌ریزی شهری موثر باشد.
تاب‌آوری نهادی و مدیریت بحران نیز از دیگر ابعاد کلیدی است که مستلزم وجود سازوکارهای موثر، سیاست‌گذاری‌های هدفمند و مشارکت فعال همه‌جانبه مردم است. کمبود آمادگی، برنامه‌ریزی محدود به فازهای پس از بلایا و نبود آموزش کافی از عوامل اصلی کاهش تاب‌آوری در مقابله با بلایای طبیعی محسوب می‌شوند. مدیریت یکپارچه و فراگیر بلایا که جامعه و زیرساخت‌ها را همزمان مدنظر قرار دهد باید در اولویت مسئولان قرار گیرد.
تاب‌آوری به سطح بالایی از آمادگی، آگاهی، سرمایه اجتماعی، توان اقتصادی و زیرساخت‌های مقاوم نیاز دارد. تقویت تاب‌آوری رویدادهای طبیعی، علاوه بر افزایش مقاوم‌سازی فنی، به تقویت همبستگی اجتماعی، بهبود وضعیت اقتصادی و توسعه پایدار نیز نیازمند است. بنابراین، سیاست‌های توسعه شهری و روستایی باید بر اساس ارتقاء تاب‌آوری یا resiliency در برابر بلایا تنظیم شوند تا بتوان خسارات جانی و مالی را به حداقل رساند و روند بهبود سریع‌تر طی شود.
تاب‌آوری رویدادهای طبیعی به عنوان یک رویکرد جامع مدیریتی، ترکیبی از ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و فنی است که موجب کاهش آسیب‌پذیری و افزایش قابلیت بازیابی جوامع و زیرساخت‌ها پس از وقوع بلایای طبیعی می‌شود. اهمیت سرمایه اجتماعی، آمادگی پیش از بحران، مدیریت یکپارچه و توسعه زیرساخت‌های تاب‌آور، کلیدهای اصلی موفقیت در این حوزه هستند که باید مورد توجه جدی قرار گیرند.
