ارتقای تاب‌آوری کودکان نیازمند ایجاد محیطی امن و حمایت‌کننده در خانواده و مدرسه است.
تاب‌آوری یکی از مهارت‌های حیاتی است که به کودکان کمک می‌کند در مواجهه با چالش‌ها، فشارهای روانی و بحران‌های زندگی مقاوم بمانند و توانایی بازیابی روانی و اجتماعی خود را داشته باشند.
تاب‌آوری شامل توسعه مهارت‌های شناختی، هیجانی و اجتماعی برای مدیریت مؤثر فشارها و افزایش کیفیت زندگی است.
ارتقای تاب‌آوری کودکان با ترکیب فعالیت‌های بدنی، خلاقیت و روابط حمایتی تقویت می‌شود.
پژوهش‌های روانشناسی کودک نشان می‌دهند کودکانی که تاب‌آوری یا resiliency بالاتری دارند، کمتر دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند و در رشد تحصیلی، اجتماعی و هیجانی خود موفق‌تر عمل می‌کنند. بنابراین ارتقای تاب‌آوری کودکان نه تنها به سلامت روان آن‌ها کمک می‌کند بلکه باعث شکل‌گیری شخصیت قوی و انعطاف‌پذیر می‌شود.
ایجاد محیط امن و حمایت‌کننده
یکی از پیش‌شرط‌های اصلی برای ارتقای تاب‌آوری کودکان، ایجاد محیطی امن و حمایت‌کننده است. کودکان زمانی می‌توانند احساس اعتماد به نفس و امنیت کنند که والدین، معلمان و مراقبان اصلی آن‌ها فضایی پایدار، پیش‌بینی‌پذیر و دوست‌داشتنی فراهم کنند. محیط امن به معنای داشتن قوانین روشن، رفتار محبت‌آمیز و پاسخگویی به نیازهای کودک است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکانی که در محیط خانواده و مدرسه حمایت می‌شوند، مهارت حل مسئله و مدیریت هیجان بهتری دارند. برای مثال، تشویق کودک به بیان احساسات و شنیدن بدون قضاوت، پایه‌ای محکم برای تاب‌آوری ایجاد می‌کند و کودک را قادر می‌سازد در مواجهه با مشکلات، خونسردی خود را حفظ کند.
آموزش مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری
یکی دیگر از مؤلفه‌های کلیدی تاب‌آوری، توانایی حل مسئله و تصمیم‌گیری هوشمندانه است. کودکان نیاز دارند از سنین پایین یاد بگیرند که مشکلات زندگی را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنند، گزینه‌های مختلف را بسنجند و بهترین تصمیم را اتخاذ کنند. والدین و مربیان می‌توانند با بازی‌های آموزشی، فعالیت‌های گروهی و سناریوهای شبیه‌سازی، مهارت حل مسئله را در کودکان تقویت کنند. برای مثال، بازی‌های تیمی که نیاز به همکاری و استراتژی دارند، علاوه بر تقویت مهارت‌های اجتماعی، تاب‌آوری کودکان را نیز افزایش می‌دهند. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهند کودکانی که مهارت حل مسئله بالاتری دارند، بهتر می‌توانند با استرس و تغییرات ناگهانی مقابله کنند.
پرورش هوش هیجانی
هوش هیجانی، توانایی درک، مدیریت و ابراز مناسب احساسات خود و دیگران است و نقش مهمی در ارتقای تاب‌آوری کودکان دارد. کودکانی که مهارت‌های هوش هیجانی را فرا گرفته‌اند، راحت‌تر می‌توانند احساسات منفی مانند خشم، اضطراب و ناامیدی را مدیریت کنند و به جای واکنش‌های هیجانی، پاسخ‌های منطقی و سالم ارائه دهند. والدین می‌توانند با تشویق به بیان احساسات، استفاده از داستان‌گویی، بازی‌های نقش‌آفرینی و آموزش مهارت‌های همدلی، هوش هیجانی کودکان را تقویت کنند. این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کند نه تنها با مشکلات فردی خود مواجه شوند بلکه روابط اجتماعی سالم و پایدار ایجاد کنند و از حمایت اجتماعی بهره‌مند شوند.
توسعه استقلال و مسئولیت‌پذیری
استقلال و مسئولیت‌پذیری یکی دیگر از مولفه‌های تاب‌آوری است که باید از دوران کودکی پرورش یابد. کودکان باید فرصت تجربه شکست، یادگیری از اشتباهات و تلاش برای حل مشکلات خود را داشته باشند. این تجربه‌ها باعث می‌شود آن‌ها مهارت مقابله با فشارها را یاد بگیرند و به خوداعتمادی و اعتماد به توانایی‌های خود برسند. والدین می‌توانند با سپردن وظایف کوچک و مناسب سن کودک و تشویق به انجام کارهای شخصی، حس مسئولیت‌پذیری و استقلال او را تقویت کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکانی که در محیطی حمایت‌کننده و در عین حال چالش‌برانگیز رشد می‌کنند، تاب‌آوری بالاتری دارند و در مواجهه با شرایط پیچیده زندگی انعطاف‌پذیرتر عمل می‌کنند.
ایجاد روابط مثبت و شبکه حمایتی
تاب‌آوری کودکان ارتباط مستقیم با کیفیت روابط آن‌ها دارد. کودکان نیاز دارند روابط مثبت و پایدار با خانواده، دوستان و معلمان خود تجربه کنند. این روابط به عنوان شبکه حمایتی عمل می‌کنند و در مواقع بحرانی، منبع امنیت و آرامش برای کودک هستند. فعالیت‌های گروهی، بازی‌های همکارانه، حضور در جمع‌های اجتماعی سالم و تعاملات مثبت خانوادگی، مهارت‌های اجتماعی و تاب‌آوری را بهبود می‌بخشند. همچنین آموزش مهارت‌های ارتباطی مؤثر، مانند شنیدن فعال و ابراز احساسات، به کودکان کمک می‌کند روابط سالم و حمایتی ایجاد کنند که در مواجهه با چالش‌ها، آن‌ها را تقویت می‌کند.
تشویق به انعطاف‌پذیری و نگرش مثبت
انعطاف‌پذیری روانی و داشتن نگرش مثبت، از مؤلفه‌های مهم تاب‌آوری هستند. کودکان باید یاد بگیرند که شکست و مشکلات بخشی از زندگی است و می‌توانند با دیدگاه مثبت و انعطاف‌پذیرانه با آن‌ها روبه‌رو شوند. والدین و مربیان می‌توانند با ارائه مثال‌های عملی از مواجهه با مشکلات، آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی، تشویق به قدردانی و تمرکز بر نقاط قوت، نگرش مثبت را در کودکان پرورش دهند. این مهارت‌ها باعث می‌شوند کودکان در برابر فشارهای اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی مقاوم باشند و توانایی بازیابی سریع خود را در شرایط دشوار داشته باشند.
ترویج فعالیت‌های بدنی و خلاقیت
فعالیت‌های بدنی منظم و خلاقیت نیز نقش مؤثری در ارتقای تاب‌آوری کودکان دارند. ورزش و بازی‌های فیزیکی باعث کاهش استرس، بهبود خلق و خو و تقویت اعتماد به نفس می‌شوند. همچنین فعالیت‌های خلاقانه مانند نقاشی، موسیقی، داستان‌نویسی و بازی‌های تخیلی به کودکان امکان می‌دهند احساسات خود را ابراز کنند، تفکر انعطاف‌پذیر داشته باشند و راه‌های نوآورانه برای حل مشکلات بیابند. ترکیب فعالیت‌های بدنی و خلاقیت، تاب‌آوری روانی و اجتماعی کودکان را تقویت می‌کند و آن‌ها را آماده مواجهه با چالش‌های زندگی می‌سازد.
ارتقای تاب‌آوری کودکان نیازمند رویکردی جامع است که محیط امن، مهارت‌های حل مسئله، هوش هیجانی، استقلال، روابط حمایتی، انعطاف‌پذیری و فعالیت‌های بدنی و خلاقانه را شامل شود.
والدین، معلمان و مراقبان نقش کلیدی در ایجاد شرایط رشد تاب‌آور دارند و می‌توانند با ارائه حمایت، آموزش و فرصت‌های تجربه، کودکان را برای مواجهه با چالش‌های زندگی آماده کنند. تقویت تاب‌آوری نه تنها به بهبود سلامت روان و رشد اجتماعی کودکان کمک می‌کند بلکه پایه‌ای محکم برای شکل‌گیری شخصیت قوی، انعطاف‌پذیر و موفق در بزرگسالی فراهم می‌آورد.
طیبه سرلک در خاتمه آورده است با توجه به اهمیت تاب‌آوری در پیشرفت تحصیلی، سلامت روان و توانمندسازی اجتماعی، سرمایه‌گذاری بر پرورش تاب‌آوری کودکان یک ضرورت استراتژیک برای خانواده‌ها و جوامع محسوب می‌شود. این فرآیند نیازمند صبر، پیوستگی و توجه مستمر به نیازهای هیجانی، شناختی و اجتماعی کودک است و تأثیرات آن تا سال‌ها در زندگی فرد قابل مشاهده خواهد بود.
ارتقای تاب‌آوری کودکان نیازمند ایجاد محیطی امن و حمایت‌کننده در خانواده و مدرسه با ترکیب ورزش، خلاقیت و روابط حمایتی تقویت می‌شود.شایان توجه اینکه اولین سایت تاب‌آوری روان‌شناختی کشور در کرمانشاه با هدف ارتقای تاب‌آوری روانی جامعه درسال1394 راه‌اندازی شد. این پایگاه اینترنتی به‌عنوان نخستین وب‌سایت تخصصی در حوزه تاب‌آوری، به‌صورت رسمی فعالیت خود را آغاز وتاکنون بیش از 40 عنوان کتاب تخصصی در زمینه تاب آوری ترجمه و منتشر کرده است .
